Dünyada İlk Buharlı Lokomotif’in Kullanımı ve İlk Yerli Buharlı Lokomotif
Richard Trevithick tarafından İngiltere’nin Cornwall şehrinde 1825 yılında buharla çalışan ve raylar üzerinde ilerleyen ilk lokomotif inşa edilmiştir.
Buharla çalışan Lokomotifler bugüne kadar kullanılmaktadır. Özellikle dağlık alanlarda veya sadece günlük tren faaliyetlerinde onları görmeniz mümkündür. Yinede daha çok Turistik amaçlı çalıştıran buharlı Lokomotiflerin her biri kendi dönemin en gelişmiş mühendislik çalışmaların sonucudur. Tüm enerji üretimi dünyada dolaylı yoldan gerçekleşmektedir. Yakıt buhara dönüştürülür ve buharla çarkı döndürülür. Elektrik santrallerinde bunun anlamı dönen çarkı jeneratörü döndür ve kullanan adama kadar %15 daha kayıp yaz. Buharlı Lokomotifler daha doğru enerji kullandıklarından aslında daha ekonomik olmaları gerekir ama nafile 70 yıldan beri hiç kimse o teknoloji elden geçirmemektedir. Anlamsız akülü araçlara bin bir yatırımlar yapılırken buharlıları kimse ciddiye almamaktadır.
Tarihte dünden bugüne lokomotifleri sıralıyorum:
*1804 Richard Trevithick tarafından ilk raylar üzerinde çalışan Buharlı Lokomotivi üretildi. Döküm rayları Lokomotifin ağırlığını kaldıramadığından makinanın altında kırıldı. Yük olmadan 25 km/saate hızlanan araç 5 aylık bir kullanımın ardından sabit Makine olarak çalışmaya devam etti.
*İlk Lokomotifi 1825 yılında Georg Stephenson tarafından tasarlanan Locomotion isimli buharlı trendi.Tren daha önce Atlar vasıtası çekilen ve ahşap raylar üzerinde hareket eden arabalar yerine geçince aynı eni ve döşenen traversler uzatılarak döşendi. Daha avantajlı enine doğru döşenmesi daha sonra benimsemiştir. Rayların arasındaki mesafe 4 feet ve 41/2 ” = 1435mm sıradaki Tren yolların standart mesafesi bugün a kadar kullanılmaktadır. Locomotion Trenin frenleme sistemi vagonlar arasında duran frencilerin ayaklarla tekerleklere baskı yapma şeklinde uygulanmaktaydı.
*George ve Stephen Robertson tarafından tasarlanan The Rocket Lokomotifi Rainhill yarışı kazanmasın ardından ün kazanmış ve yapısal temel elemanların bazıları en son buharlı Lokomotifin üretimine dek aynı şekilde kullanılmış. Ateş yerin etrafına yer alan kazan ve pistonların çıkış buharla çalışan üfleme bacası. İlk ölümcül Tren kazası yine o Lokomotife ayıt. Liverpool Manchester hatının açılışında Milletvekili Hutchinson dikkatsızlık sonucu buharlıden yakalanarak öldürücü şekilde yaralanmıştı.
*Aslında textil makinalar ve aletler üretim adına şirket kuran Sharp Kardeşler kısa sürede kendileri Lokomotif üretiminde buldular. İlk üretikleri Lokomotif Experiment başarsız bir tasarımdı ve denendikten sonra hemen hurdaya gitmiştir. Ardından üretilen Lokomotiflerle büyük başarılara imza atan Kardeşler kısa bir süre yeni gelişen Lokomotif sanayın önemli tedarikçiler arasına sayılırdı. Yüzyılın sonuna kadar Sharp kardeşleri İngiltere ve tüm dünyaya Lokomotiv üreten bir şirket haline gelmişti.
*Sir Crampton hızlı bir seyahat trenin patenti aldıktan sonra standart bir lokomotifi üretmeye başladı. Fransanın demiryol şirketlere ve Amerikaya binlerce Lokomotif üretildi. Lokomotiflerin ağırlık noktası aşağı indirme çabalayan ve büyükçe Boilerler kullanan Crampton 604 Nolu Lokomotifle Dünyanın o zamanki hız rekorunu kırdı. Sadece Lokomotiflerin değil herşeyin en hızlısı Crampton marka Lokomotifleriydi. The Illustrated Directory of Trains of the World
*New York Central & Hudson River Railroad Şirketi rekabet eden Firmaların önüne çıkmak adına 160 km/saatte hızını aşmak adına özel bir Tren tasarladı ve o dönemde çok rısklı görülen hızını aşmış. Mevcut Lokomotif tasarımı geliştirerek daha büyük tekerlekleri, daha gelişmiş bir fren sistemi ve kazanın çalışma basıncı yükseltikten sonra NYC No. 999 adıyla anılan Lokomotifin denemesi başlatıldı. Özel olarak denetlenen ve ayarlanan 23 kilometrelik güzergahın üzerinde arz edilen hızı ulaşıldı.
*Prusya devlet demiryolların deneylerinden ilham alarak Bavyera Kraliyet demiryolları deneysel hızlı Lokomotifi geliştirme karar verdi. S 2/6 proje ismiyla yeni Loomotifi geliştirildi ve 2 temmuz 1907 Almanyanın hız rekoru 4 vagonu çekerken kırdı. Lokomotif sevenler arasında en güzel örneklerden biri sayılır ve tek örnek olarak üretildi. Bavyerada mevcut kullanılan Lokomotiflere benzemediğinden daha sonra Pfalz eyaletine gönderildi ve orada 15 yıl boyunca Stassburg Ludwigsburg hattında iş görmüş.
*231 E 41 1938 yapımı vazgeçilmiş bir Trenin tasarımı Andre Chapelon tarafından 1943 yılında yeni oluşturuldu. 242 A1 Lokomotifi son derece başarlı olmasına rağmen Franzis demiryolları mutlu etmemekteydi çünkü tüm hatları elektrikli trenlere uygun hale getirilmesi için çoktan karar verilmişti. Lokomotifin eski modeli 2550PS çekme güçün yerine Chapelonun tasarımı 4000PS çekme kuvvetine sahiptı. Çalışma hızı 130 km ve hız deneylerde 158km kadar hızlanan Tren sadece 68.000 kilometrenin ardından çöpe atıldı.
*Milwauke Class A Lokomotiflerin tasarımı 320ton yük çekme ve 180km hız aşmaya yönelikti. Kendi ağırlığı 131 tondu ve mazotla çalışırdı. Hatlarda çalışırken 190km hız iki de bir aşan Lokomotifleri bir yıl boyunca en hızlı Trenleriydi. Bütün yapımın diğer şirketin hızlı Dizel Trenleri almasını ve hız bakımından rekabet edebilme yeteneği kaybetmemek adına el atılmıştı.
*DRG–Baureihe 05 ismi altında üretilen Lokomotifi 05 002 dünya hız rekoru 1936 200.7 km/saat ile yeni sahibi olarak Tarihe girmişti. Kullandığı güzergahın raylar ve traversler aynı şekilde Trenin hızı dayanmadığından normal trafikte çalışma temposu düşürüldü. İkinci dünya savaşın sonuna kadar çalışan Lokomotif artık sadece Nürnberg Trafik Müsesinde durmaktadır.
*LNER Class A4 Lokomotiflerin en çarpıcı özelliği halen Dünyada kullanılmasıdır. Yeni üretimi yapılmadığından İngiliz Demiryollarında üç buharlı günlük trafiğinde yer almaktadırlar. Mallard isimli Lokomotifi mevcut buharlı Lokomotiflerin hiz rekoruna sahip ve rekorun geçerliliği bazen tartışılır olduğunu idaa edilmektedir. Yinede sahibi o ve kötü bir Lokomotife olmadığını yeterli kadar ispat etmiştir.
*S1 ve T1 modellerin 220km a kadar hızlanabildikleri ilişkin söylentileri var ama hiçbir ispatı yoktur. S1 modelin fazla uzun yapı ve Trenleri çevirme adına kullanılan dönme tezgiaha sırdırılmadığından hemen T1 modelli üretildi. T1 modelin bakımı zor olduğundan gereken şekilde bakım görmediğinden sıkça arızalan bir modeldi ve yeni moda Dizel Lokomotifleri yerine almış.
Şu günlerde buharlılar Turistik olarak çalışmaktadır ve bazen en iyi çözüm olduğundan elektrikli veya dizel lokomotiflerin yerine geçmektedirler. Bazen kulüpler eskileri restore edip kısıtlı alanlarda sürmektedirler veya A1 Steam Locomotive Trust’ta olduğu gibi eski bir tasarımı yeniden üretilmektedir.
A1 Tornado Lokomotifi 2008 yılından beri ingilterede görev yapmaktadıtır.
İlk Yerli Buharlı Lokomotif
Demir yolu tarihimize altın harflerle yazılan buharlı lokomotiflerimizin hikayesi şöyle;
Adnan Menderes 1957 yılında Ankara Gençlik Parkında işletilecek olan “Mehmetçik” ve “Efe” adlı minyatür trenler için Eskişehir Cer Atölyesi’nde hazırlanan lokomotiflerden birine binerek gezmiş ve çok beğenerek “Bu lokomotifin büyüğünü sizden istesem yapabilir misiniz?” demiştir. Bu istek üzerine 1958 yılında Eskişehir ve Sivas Cer Atölyelerinde tamamen yerli imkanlarla iki buharlı lokomotif imal edilmeye başlanır. 1961 yılında üretimi tamamlanarak Türkiye Demir yollarının hizmetine sunulan buharlı lokomotiflerden Eskişehir’de imal edilene “Karakurt”, Sivas’ta imal edilene ise “Bozkurt” adı verilir. Bu buharlı lokomotifler 97 ton ağırlığında, 1915 beygir gücüne sahiptir ve 70 km/h hız yapabilmektedir. Yaklaşık 25 yıl ülkenin dört bir tarafına yük vagonlarını çekerek hizmet ettikten sonra ekonomik ömrünü tamamlayarak görevi dizel lokomotiflere teslim edip emekliye ayrılırlar. İşletmeden çekilen Karakurt Eskişehir’de, Bozkurt ise Sivas’ta; üretildiği yer olan Türkiye Demiryolu Makinaları Sanayii AŞ’de (TÜDEMSAŞ) sergilenmektedir.
Kim Milyoner Olmak İster? yarışmasında 30 bin lira değerindeki 8’inci soru demiryolu tarihimizin unutulan bu iki lokomotifini tekrar gündeme taşıdı. Soru “1961 yılında Türk işçi ve mühendisleri tarafından Türkiye’de üretilen ilk buharlı lokomotifin adı nedir?” şeklinde geldi. Sorunun şıkları a) Karakaçan, b) Karayel, c) Karatren, d) Karakurt şeklinde verildi. Yarışmacının, seyirci jokeri kullandığı soruya seyircilerin %63’ü “Karatren” yanıtını verdi. Seyircilerin verdiği cevaba dayanarak “Karatren” yanıtını veren yarışmacı yarışmadan elendi.
Mustafa Tunahan Yıldız
