Türkiye Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanları
Cumhurbaşkanlarımız
Görev Süresi: 29 Ekim 1923 – 10 Kasım 1938
Görev Süresi: 11 Kasım 1938 – 22 Mayıs 1950
Görev Süresi: 22 Mayıs 1950 – 27 Mayıs 1960
Görev Süresi: 27 Mayıs 1960 – 28 Mart 1966
Görev Süresi: 28 Mart 1966 – 28 Mart 1973
Görev Süresi: 6 Nisan 1973 – 6 Nisan 1980
Görev Süresi: 9 Kasım 1982 – 9 Kasım 1989
Görev Süresi: 9 Kasım 1989 – 17 Nisan 1993
Görev Süresi: 16 Mayıs 1993 – 16 Mayıs 2000
Görev Süresi: 16 Mayıs 2000 – 28 Ağustos 2007
Görev Süresi: 28 Ağustos 2007 – 28 Ağustos 2014
Görev süresi:
10 Ağustos 2014 –
Kadın Cumhurbaşkan yok
Türkiye Cumhuriyeti tarihi boyunca kadın cumhurbaşkanı görmedi, kadın aday bile gösterilmedi. 2018 seçimleri için adaylığını ilan edenlerden biri üç aday açıklandı ve en azından bir beş yıl daha kadın cumhurbaşkanı görmeyeceği kesinleşti.
24 Haziran seçimleri için İYİ Parti Genel Başkanı Meral Akşener adaylığını açıkladı. Ancak Yüksek Seçim Kurulu takvimi henüz açıklamadığı için seçim süreci başlamadı ve Akşener bu nedenle resmi başvurusunu yapmadı. İYİ Parti’nin TBMM’de grubu bulunduğu için son anda bir değişiklik olmazsa Akşener, Türkiye tarihinin ilk kadın cumhurbaşkanı adayı olacak.
En çok, en az
En uzun süre Mustafa Kemal Atatürk (15 yıl), en kısa süre de Turgut Özal (3 yıl 159 gün) cumhurbakanlığı yaptı. Atatürk’ten sonra en uzun süreli cumhurbaşkanı İsmet İnönü (12 yıl) oldu.
Celal Bayar 10, Cevdet Sunay, Fahri Korutürk, Kenan Evren, Süleyman Demirel ve Ahmet Necdet Sezer de yedişer yıl Çankaya’da kaldılar. Abdullah Gül de 28 Ağustos 2014’te yedi yılını doldurdu. Cemal Gürsel’in görev süresi ise altı yıl oldu. Erdoğan ise 24 Haziran 2019’da 5 yıl görev yapmış olacak.
Darbeyle geldiler
Cemal Gürsel 27 Mayıs 1960, Kenan Evren 12 Eylül 1980 askeri darbelerinden sonra başa geçtiler.
Evren genelkurmay ve milli güvenlik konseyi başkanı olarak Milli Güvenlik Konseyi kararıyla aynı zamanda ”devlet Başkanı” sıfatını da aldı. 7 Kasım 1982 Anayasa referandumunda Anayasa’nın Geçici 1. maddesi [Anayasanın, halkoylaması sonucu, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası olarak kabul edildiğinin usulünce ilânı ile birlikte, halkoylaması tarihindeki Millî Güvenlik Konseyi Başkanı ve Devlet Başkanı (Kenan Evren), Cumhurbaşkanı sıfatını kazanarak, yedi yıllık bir dönem için, Anayasa ile Cumhurbaşkanına tanınan görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanır] yoluyla ”cumhurbaşkanı oldu.
Darbeyle gittiler
Atatürk ve Özal görevleri sırasında hayatlarını kaybettiler. Cemal Gürsel’in grevine hastalık nedeniyle TBMM’nce son verildi.
Celal Bayar 27 Mayıs 1960 askeri darbesiyle görevinden alındı. 7 Nisan 1980’da süresi dolduğu için görevinden ayrılan Fahri Korutürk’ün yerine yenisi seçilemediği için Cumhuriyet Senatosu Başkanı İhsan Sabri Çağlayangil’in vekil cumhurbaşkanlığına 12 Eylül 1980 askeri darbesiyle son verildi.
Altı asker cumhurbaşkanı
11 Cumhurbaşkanının altısı askerdi; Atatürk (mareşal), İsmet İnönü (orgeneral), Cemal Gürsel (orgeneral), Cevdet Sunay (orgeneral), Fahri Korutürk (oramiral), Kenan Evren (orgeneral).
İlk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk 1923’te oy birliğiyle seçildi, dört dönem cumhurbaşkanlığı yaptı. İsmet İnönü de dört, Celal Bayar üç, kalanlar birer kez cumhurbaşkanlığına seçildiler.
Göreve en genç başlayan Atatürk (42), en yaşlı başlayan ise Fahri Korutürk (69) idi.
Siviller
İlk sivil cumhurbaşkanı Celal Bayar’dı. İkinci sivil cumhurbaşkanını Türkiye 29 Yıl sonra Turgut Özal’ın seçilmesiyle gördü. Böylece sivil cumhurbaşkanları dönemi başladı. Özal Anavatan Partisi (ANAP) genel başkanlığından ve başbakanlıktan istifa ederek Çankaya’ya çıktı. Özal’ın ölümü üzerine Doğru Yol Partisi’nden ve Başbakanlıktan istifa eden Süleyman Demirel cumhurbaşkanı oldu.
Ahmet Necdet Sezer siyasi partiler dışından bir cumhurbaşkanıydı; hukukçuydu, Anayasa Mahkemesi başkanlığından istifa ederek Türkiye’nin 10. cumhurbaşkanlığına getirildi. Erdoğan da AKP Genel Başkanı’yken halk oyuyla göreve gelen ilk cumhurbaşkanı oldu.
Yeni dönem: 5+5
Cumhurbaşkanları 2007’de anayasa değişikliğine kadar meclis tarafından bir defa yedi yıllığına seçilmekteydi, 10 Ağustos 2014’ten sonra sonra halk tarafından en fazla iki defa beş yıllığına (5+5) seçiliyor.
Türkiye’nin Cumhurbaşkanları
“Efendiler, yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz.” Atlatılan büyük bir savaş ve bağımsızlık mücadelesinin ardından, bir dönem bu cümleyle başladı. 96 yılı geride bıraktığımız cumhuriyet tarihimiz pek çok olaya sahne olurken, kuruluşundan günümüze dek 12 cumhurbaşkanı baş aktör olarak bu sahnede yerini aldı. Sizleri siyasi tarihimizde bir yolculuğa götürecek bu yazıda cumhurbaşkanlarımızı listeledik.
Mustafa Kemal Atatürk
İkinci dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi 29 Ekim 1923’te, Atatürk’ün hazırladığı anayasa teklifi değişikliğini kabul etti ve böylelikle yönetim şeklinin cumhuriyet olduğu meclis tarafından belirlenmiş oldu. “Yaşasın Cumhuriyet” sesleriyle yankılanan mecliste sıra, bu geçişle beraber oluşturulan cumhurbaşkanlığı makamına bir ismi atamaya gelmişti. Mustafa Kemal’in Türkiye’nin ilk cumhurbaşkanı olarak seçildiği oylamanın sonucunu İsmet Paşa şu sözlerle bildirdi:
“Türkiye Cumhurbaşkanlığı için yapılan oylamaya yüz elli sekiz kişi katılmış ve Cumhurbaşkanlığına yüz elli sekiz üye, oybirliği ile Ankara Milletvekili Mustafa Kemal Paşa Hazretleri’ni seçmişlerdir.”
1923’teki bu rejim değişikliği ve cumhurbaşkanlığı seçiminin ardından dörder yıl arayla üç kez daha cumhurbaşkanı olarak seçilen Atatürk, 10 Kasım 1938’deki vefatına kadar bu görevi sürdürdü.
İsmet İnönü
Milli Mücadele’de Mustafa Kemal’in en yakın silah arkadaşı ve cumhuriyetin ilanından sonra Türkiye’nin ilk başbakanı olan İnönü, Atatürk’ün vefatının üzerine ikinci cumhurbaşkanı seçildi.
İlk başbakan oluşu, 1924’teki istifası ve sonrasında hükümeti yeniden kuruşunun ardından 1937’ye kadar başbakan olarak aralıksız görev yaptı. 10 Kasım 1938’de Atatürk öldüğünde başbakanlık koltuğunda oturan Celal Bayar, haberi aldığında meclise geldi ve Bakanlar Kurulu toplandı. 11 Kasım 1938 günü toplantıya çağrılan 387 vekilden seçime katılan 348’inin oylarının tamamı İnönü’yeydi.
Böylelikle ikinci cumhurbaşkanı olarak seçilen ve bu görevi 22 Mayıs 1950’ye kadar sürdüren İnönü aynı zamanda CHP genel başkanı, 26 Kasım 1938’deki kurultayda ise partinin değişmez başkanı oldu. 1950 seçimlerinde iktidarın değişmesiyle birlikte 1960 yılına kadar ana muhalefete önderlik yaptı.
Celal Bayar
1950 seçimleriyle birlikte iktidar ilk kez el değiştirdi. Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltan ve Fuat Köprülü’nün kurduğu Demokrat Parti oyların yüzde 53’ünü alarak hükümeti kurma görevini üstlendi. Bu yeni hükümetin cumhurbaşkanı ise Atatürk’ün son başbakanı, iktisat vekili ve İş Bankası’nın kurucusu Celal Bayar oldu. Böylelikle Çankaya’nın asker kökenli olmayan ilk cumhurbaşkanı olan Bayar, 1954 ve 1957 seçimlerinde yeniden seçilerek bu görevi 10 yıl boyunca sürdürdü.
Cemal Gürsel
27 Mayıs 1960’a gelindiğinde Türkiye bir darbe sabahına uyandı. Gidişattan bir süredir rahatsız olan gruplar bu darbeyle Demokrat Parti iktid