*Ti Özel: Gustave Flaubert’in Salammbô’su ve Sembolizm
On dokuzuncu yüzyılın en büyük edebi eserlerinden bazıları çok sıradışı kökenlere sahipti. 1862’de yayınlanan ve 264-146 yılları arasında Roma tarihinin çağdaş bir Yunan hesabına dayanan Gustave Flaubert’in Salammbô’sunu ele alalım. Okundu, tartışıldı, birkaç operaya dönüştü ve hatta Orson Welles’in filmi Yurttaş Kane filmi gösterime sunuldu.
Salammbô hikayesi, zamanın büyük bir romanında kullanılan en karanlık kaynaklardan biri olan Polybius (antik Yunan tarihçisi) Tarih isimli ilk kitabından ve Madame Bovary (1856) ile ün kazanan bir yazar için garip bir seçimden, makul bir şekilde çizildi. Flaubert, Kartaca tarihine ilgi duymuş olabilir, ancak içeriğindeki korkunç vahşeti birçok okuyucuyu ağırlaştırdı ve bugün bile içerik tartışılmaya devam ediyor.
Salammbô, Roma İmparatorluğu ile Kartaca arasındaki yirmi üç yıl süren savaşın ardından Roma zaferine yol açan Birinci Pön Savaşı’nı takip eden dönemde geçmektedir. Yenilen Kartacalılar, savaşta çalıştıkları birçok paralı askerle sorun yaşadı ve onlara parasını ödeyemedi ve isyanlarını yatıştıramadı, bu yüzden paralı askerler intikam için Kartaca kentine saldırdılar.
Salammbô, lider Kartaca general Hamilcar Barca’nın kurgusal kızı ve bir rahibedir. Paralı askerlerin lideri Matho, kitaptaki açılış şöleninde isyan eden paralı askerleri bastırmaya çalıştığında ona şehvetle aşık oluyor. Paralı askerler şehri kuşatıyor ve Matho ona bir su kemeri yaparak kur yapıyor. Bu ona, kutsal bir peçe olan Zaïmph’i çalma ve Salammbô’un yatak odasına girme fırsatı veriyor.
Düzenli Kartaca kuvvetleri ve paralı askerler arasında bir dizi savaşın ardından Kardeşler’in tuzağa düşmesine yol açıyor. Salammbô daha sonra Zaïmph’i Matho’dan kurtarmak için kılık değiştirdi. Çadırında buluştukları zaman birbirlerinin birer hayali olduğuna inanırlar. Kartaca’lılar daha sonra saldırıya uğradı, Salammbô Zaïmph ile geri döndü ve Kartacalar şehirlerine çekildi.
Paralı askerler şehirdeki su kaynağını kestiğinde, vatandaşlarının çocukları, durumlarını hafifletmek umuduyla feda edilir. Yardım gelir, paralı askerleri uzaklaştırır ve binlerce kişiyi açlıktan ölmek üzere tuzağa düşürür. Matho yakalandı, işkence gördü ve Kartacalar tarafından Salammbô’un şoktan ölmesine neden oldu. Hem Matho hem de Salammbô öldü, Zaïmp’in laneti, ona dokunan herkese ölüm getirerek gerçekleşti.
Flaubert’in romanının yayınlanmasından otuz yıl sonra, yüzyılın son 10 yılına kadar tanınmış bir sanatçı tarafından boyanmış gibi görünmüyor.
İlk hikayeden, 1893’ten itibaren Salambô ve Doves’ta, sahne hikayesiyle uğraşan korkunç anlatılara ve güzel kadınlara düşkünlüğü olan Georges Rochegrosse’dı. Beyaz Salamura sürüsü arasında şezlong üzerinde tamamen uzanmış olan güzel Salammbô ile burada neredeyse Ön-Rafaelit olurlar. Yine de güvercinleri sembolik olarak açıklamaktan kaybediyorum.
On dokuzuncu yüzyılın sonu, Salammbô’un resimleri için doğru zamandı, Rochegrosse’den sadece üç yıl sonra, Léon Bonnat, Salammbô (1896) rolünde büyük operalı soprano Rose Caron’un resmini çizdi. Bonnat, Caron’un 1890’ların başlarında Brüksel’deki galasında ilk kez rolünü üstlendiği için işaretten biraz yavaşlamış gibi görünüyor. Ernest Reyer’in operası iki yıl boyunca Paris’e gidemedi ve şimdi çok nadiren yapıldı.
Salammbô ayrıca, bu renkli Incantation litografisini (1897) yaptığında aktris Sarah Bernhardt için Paris’te çalışan büyük Çek ressam ve ressam Alphonse Mucha’nın dikkatini çekti. Yukarıdaki baskı, abonelerin bir baskı günlüğüne abone olmaları için ücretsiz bir hediyedir ve aşağıda daha kısıtlı renkleriyle sanatçının imzalı bir kopyasıdır. Her iki şekilde de, Mucha onu cennete bakarak, arka planda Kartaca kentiyle ve elbette muhteşem Art Nouveau ile rahibe rolündeki rolünü üstlendi.
Bir süredir, Kartaca rahibesi, Joséphin Péladan’ın Salon de la Rose-Croix’inde sergilenen bir Sembolist olan Gaston Bussière tarafından yeniden canlandırılıncaya dek tekrar ortadan kaybolmuş gibi görünüyor. Bussière, Pierre Puvis de Chavannes’in öğrencisi ve Gustave Moreau’nun yakın bir arkadaşıydı ve Oscar Wilde’nin Salomé’inde illüstratör olarak çalıştı ve Flaubert’in çeşitli eserlerinde çalıştı.
Bussière’in 1907’deki ilk Salammbô resmi, ona rahibe olduğunu gösteriyor ve bunun da aslında rol oynayan birinin portresi olarak tasarlanabileceğini öne sürüyor. Doğrudan izleyiciye gözlerini deldirerek bakıyor, ancak bir şekilde hikayesinin çoğunu söylemiyor.
Bussière, 1920’de Salammbô’i tekrar ziyaret ettiğinde, Salomean dönüşümü geçirdi. Şimdi sıra dışı dik bir yılanın yanında çıplak ve çapkın dururken, hala bir tapınakta, ama şimdi parlayan bir pagan tanrıçası baştan çıkarıcı. Bu resim, eski bir manastırın yerini işgal eden Mâcon, Fransa’daki Musée des Ursulines’te!
Yaşamının sonlarına doğru Paris’teki École des Beaux-Arts’taki Léon Bonnat’ın eski bir öğrencisi olan Henri Adrien Tanoux, 1921’de Salammbô’u göstermek zorunda olduğum son resmi yaptı. Tanoux, Sembolist değildi, Rochegrosse gibi, güzel çıplaklarıyla ünlüydü. Flaubert’in hikâyesine bir bağlantıyla göğsüne tutturulmuş büyük bir kırmızı gül olan baştan çıkarıcı bir Salome’dir: altın renkli sıradışı motifleri ile sol kolundan bacaklarına doğru giden diaphanous peçe. Bu lanetli Zaïmph olabilir mi?
Mustafa Tunahan Yıldız
mustafatunahanyildiz@tiyazar.com
#Salome #ErnestReyer #Zaïmpinlaneti #LéonBonnat #AlphonseMucha #GustaveFlaubert #Polybius #GastonBussière #Sembolist #mustafatunahanyıldız #diaphanous #HamilcarBarca #Bussière #YurttaşKane #ÉcoledesBeauxArts #PönSavaşı #Salammbô #Zaimph #SarahBernhardt #Kartaca #OrsonWelles #HenriAdrienTanoux #Matho #Sembolizm #Flaubert
