Hitit Mitolojisi – İlluyanka Efsanesi
Anadolu’da ilkbaharın/Purulli müjdeleyicisi kapsamında tapınaklarda bir Hitit edebi metni olarak Geç Hitit Dönemi’ne kadar okunduğu bilinen Hatti (Anadolu) kökenli mitlerin en önemlilerinden biri yılan/ejderha İlluyanka efsanesidir. Bu efsanenin Hitit kült ve ritüelleri ile bağlarının olduğu bilinmektedir. Efsane iki nüsha halinde ele geçmiştir.
Bu efsanenin birinci nüshasında şu olaylar zinciri anlatılır: “ Fırtına Tanrısı ve İlluyanka dövüşürler ve İlluyanka galip gelir. Bunun üzerine Fırtına Tanrısı tüm tanrıları yardıma çağırır. Sadece İnara bu çağrıya uyar ve her şeyin büyük oranda hazırlandığı bir festival tertipleyerek Ziggara kentine gider. Bu kentte, Hupaşiya adlı bir insanla karşılaşır ve İlluyanka’nın bulunduğu deliğe gelip, bir festival kutlaması yapılacağını bildirerek onu davet eder. İlluyanka festivale katılmak için çoluk çocuğuyla deliğinden çıkar ve sarhoş olana dek içer. Sarhoş olan İlluyanka’yı Hupaşiya bir urganla bağlar ve Fırtına Tanrısı gelip İlluyanka’yı öldürür.”
“Sonra İnara Tarukka kentinde kaya üzerinde bir ev inşa eder. Hupaşiya’yı bu eve hapsederek, onun pencereden dışarıya bakmasını yasaklar. Ancak yirmi gün sonra pencereden dışarı bakan Hupaşiya karısı ve çocuklarını görür ve ağlayarak çoluk çocuğunun yanına dönmek istediğini belirtir.”
Efsanenin ikinci nüshasında ise “Yılan İlluyanka, Fıtına Tanrısı’nı yener ve onun gözünü ve kalbini çıkarıp alır. Sonra Fırtına Tanrısı fakir bir kızı karısı olarak alır ve ondan bir oğlu olur. Çocuk büyüdüğünde İlluyanka’nın kızını eş olarak alır. Bunun üzerine Fırtına Tanrısı, oğluna: ‘Karının evine gittiğinde kalbimi ve gözlerimi (başlık parası olarak) iste’ der. Oğlan babasının gözlerini ve kalbini geri alıp babasına verince Fırtına Tanrısı savaşmak için denize gider. İlluyanka ile kavga başlayınca Fırtına Tanrısı’nın oğlu İlluyanka’nın tarafında yer alır. Bunun üzerine Fırtına Tanrısı hem İlluyanka’yı hem de oğlunu öldürür.”
Efsane genel hatları ile Babil’de yeni yıl şenliklerinde okunan ejder Tiamat’ın öldürülmesini konu alan Babil Yaradılış Mit’inden etkilenmekle birlikte, Homeros’un Odysseus’unda (I 44 vd. II 1 vd.) Atlas’ın kızı Kalypso ve Odysseus ile ilgili anlatılan olayları etkilemiş olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca efsanede geçen başlık parası (kuşata) deyimi, Hitit dünyasında görülen ve Anadolu kültürü olarak devam etmiş bir geleneğin devamını yansıtması açısından önemlidir.
